Boek over MIVD-geschiedenis is aanrader

‘Ongekend en Onderscheidend’

Vrijwel geen boek over de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst en zijn voorgangers is vanuit de eigen organisatie geschreven. Het pas verschenen ‘Ongekend en Onderscheidend, De geheime geschiedenis van de MIVD’ van historicus dr. Bob de Graaff is dat wel. Drie jaar lang verdiepte de wetenschapper zich in het verleden van de dienst. Het resultaat is een werkje van 455 pagina’s vol spionage, complotten en onbesproken mysteries.

De MIVD deed voor het naslagwerk geen beroep op de eerste de beste, want op het gebied van spionagegeschiedenis is De Graaff een autoriteit. Als hoogleraar in die wetenschap was hij tot voor kort verbonden aan zowel de Universiteit van Utrecht als aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. De opdracht was hem meer dan op het lijf geschreven.

De dienst verzocht De Graaff een boek te schrijven dat nieuw personeel ‘meer bagage’ geeft en aanzet tot esprit de corps. Daarbij moeten zijn pennenvruchten meehelpen de dienst nog meer onder de aandacht van de burger te brengen. Want hoewel de dienst allang niet meer zo gesloten is als vroeger gaat iedere overbodige geheimzinnigheid vandaag de dag wel overboord.  

Gesaboteerd

‘Ongekend en Onderscheidend’ geeft in 22 hoofdstukken een beeld van de MIVD van 1912 tot 2022. Rode lijn zijn de incidenten en gebeurtenissen waarbij de dienst betrokken was. Een van de eerste is het beruchte Venlo-incident, dat de neutraliteit van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog op losse schroeven zette. Uiteraard komt de rol van de dienst tijdens de Koude Oorlog royaal aan bod.

De Graaff neemt groeperingen als ‘Onkruit’ en andere spelers uit de anti-militarismebeweging van de jaren tachtig onder de loep. En onthullend is het verhaal van majoor Ijsbrand Smit, die spioneerde voor de staat Israël. Dan zijn er nog Srebrenica, de switch naar Humint-operaties, de samenwerking met het Korps Commandotroepen in Afghanistan en de Russische spionage bij de Organisatie tegen de Proliferatie van Chemische Wapens (OPCW) in Den Haag. Naast vele sappige, spannende passages en talloze weetjes gaat het boek ook in op de ontwikkeling van de dienst en op de daarmee gepaard gaande professionalisering. Die mondde in 2002 uit in de oprichting van de MIVD.

Verschutting

Dit memorabele feit liet volgens de Graaff veel te lang op zich wachten. Al in 1987 was er sprake van een gezamenlijke inlichtingendienst op te richten die de diensten van de krijgsmachtdelen verenigde. Toch duurde het tot rond 2000 voordat er van enige gezamenlijkheid sprake was. “Door marine, land- en luchtmacht werd er soms pure sabotage gepleegd”, zo blijkt uit de stukken. ”Een sterke verschutting maakte dat vrijwel niemand zat te wachten op dingen samen doen.”

Volgens De Graaff kwamen bijvoorbeeld de interceptiediensten van de militaire inlichtingendiensten een keer per jaar voor een voetbaltoernooi tezamen. Maar van samenwerking op inlichtingengebied was in de verste verte geen sprake. “Bij een daadwerkelijk conflict zouden de diensten voor afzonderlijke hoofdkwartieren werken. In die opzet hadden ze niets met elkaar te maken. Opmerkelijk is dat grote spelers als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië in de jaren zestig al over gecombineerde inlichtingendiensten beschikten.”

Niet voorbereid

In het boek komt ook de professionalisering van de dienst aan bod. Die raakte tijdens de Balkanoorlog in een stroomversnelling. Doordat men te lang vasthield aan de oude vertrouwde structuren en werkwijzen was de MIVD absoluut niet voorbereid op crisisbeheersingsoperaties. Ten tijde van de val van Srebrenica werd er nog steeds op dezelfde manier gewerkt als in de Koude Oorlog. “Veel te lang zat de MIVD op de hardware”, licht De Graaff toe. ”Men bleef bezig met kwalitatieve en kwantitatieve analyse van het vijandelijke arsenaal. Terwijl het bij crisisbeheersingsoperaties veel meer draait om de intenties van strijdende partijen dan om de omvang van hun strijdmacht.”

Geen succes

Voor een compleet beeld hield De Graaff de nodige interviews met leidinggevenden uit het recente verleden. Dedden, Knapp, Van Reijn, Bertholee, Eichelsheim, Bindt, Cobelens en natuurlijk de huidige baas van de MIVD generaal-majoor Jan Swillens droegen allemaal op eigen wijze bij aan het verder optimaliseren van de dienst. Stelde die voorheen zelf de inlichtingenbehoefte vast, de recente generatie directeurs zette in op klantgerichtheid.

“Zij wisten heel goed de behoeften van de mensen voor wie ze werkten te bepalen. Zet je de huidige prestaties af tegen het functioneren van de dienst in vroeger tijden, dan kun je stellen dat de MIVD van toen geen succes was.”

Weekendhuwelijk

Met een job well done net achter de rug wil De Graaff graag zijn thuisfront bedanken. Voor zowel de historicus als zijn echtgenote was de opdracht best een belasting. Hij was net bezig met pensioen te gaan, toen het verzoek een boek te schrijven zich aandiende. ”Doordat ik veel archiefstukken niet mocht meenemen, moest ik vaak op de Haagse Frederikkazerne zijn. Uiteindelijk werd het een driejarig weekendhuwelijk, maar dat had ik er voor over. Zo’n kans als deze laat je als historicus toch niet lopen?”