De man die de wereld redde

Stanislav Petrov weigerde alarm te slaan

Moskou, 26 september 1983. Het is herfst maar nog niet zo heel koud. De relatie tussen Oost en West daarentegen is tot ver onder het nulpunt gedaald. Drie weken eerder hebben de Russen een Koreaans vliegtuig neergeschoten met 269 doden tot gevolg. Op die 26ste september gebeurt een volgend incident in de Koude Oorlog. Een dat kan leiden tot miljoenen slachtoffers. Maar gelukkig is er één man die dat voorkomt: luitenant-kolonel Stanislav Petrov, de man die de wereld redde.

De verhoudingen tussen de NAVO en het Warschau Pact staan al lang onder druk. Dat begint aan het eind van de jaren zeventig wanneer de Sovjet-Unie de moderne, mobiele SS-20 raketten in dienst neemt. Als reactie besluit de NAVO nieuwe Pershing raketten en kruisvluchtwapens in Europa te plaatsen. De Amerikaanse president Ronald Reagan noemt de Sovjet-Unie op 1 maart 1983 een 'evil empire' en besluit onder de naam Strategic Defense Initiative een raketschild in de ruimte te bouwen tegen Russische kernraketten. Want er staan over en weer duizenden exemplaren klaar om te worden afgeschoten. De Russen hebben 35.804 kernkoppen, de Amerikanen 23.305.

START

Terug naar 26 september 1983. Kort voor middernacht begint luitenant-kolonel Stanislav Petrov aan zijn dienst bij de Protivo Vozdushnaya Oborona Strany, de Sovjet-luchtverdediging. De 44-jarige Petrov is officier van dienst bij het commandocentrum Serpukhov-15 dat de satellieten inzet die Amerika in de gaten houden. Dit Oko-systeem werkt met infraroodsatellieten die de hitte van de raketmotor van de Amerikaanse Minuteman-raketten na lancering waarnemen. Petrov is actief in een bunker met allerlei radar- en computerschermen. Het meest opvallend: een groot scherm met de letters START. Als dat gaat knipperen is het foute boel!

Petrov's dienst begint rustig. Maar kort na middernacht gebeurt het onmogelijke: de sirene begint te loeien terwijl het grote START-bord fel oplicht. Aan Britse journalisten vertelt de overste later wat er op dat moment door hem heen ging. "Ik was met stomheid geslagen; zat in mijn stoel te staren naar dat knipperende rode scherm met het woord START. Een lancering!" Omdat het systeem goed lijkt te werken, is er maar één conclusie mogelijk: Amerika heeft een kernraket afgevuurd. Een minuut later loeit de sirene opnieuw. Er is dus nóg een raket gelanceerd. En toen een derde, een vierde en een vijfde. De computers geven nu aan dat de raketten onderweg zijn. Dit is hét, de Amerikaanse aanval!

Volgens zijn instructies, honderden keren beoefend, moet hij nu met spoed zijn superieuren informeren. Snelheid is daarbij essentieel zodat de Sovjet-Unie kan reageren met een tegenaanval. "Ik hoef alleen maar de telefoon te pakken om via de directe lijn onze militaire top te informeren. Maar ik kan me niet bewegen, want ik weet dat het Kremlin zal beslissen onze kernraketten op Amerika af te schieten. Ik doe dus niets."

Vals alarm

Maar na de eerste verbazing weet Petrov dat hij tóch iets moet doen. Hij ziet de paniek bij zijn medewerkers op de werkvloer, want zij weten ook donders goed wat het alarm betekent. Hij schreeuwt ze toe aan het werk te gaan. Daarna denkt hij na over de volgende stap en realiseert zich dat het vreemd is dat Amerika maar vijf raketten heeft afgevuurd. "Als je ons zou willen aanvallen, dan zou je alles in de strijd gooien. Vijf raketten afschieten is onlogisch."

Er zijn ook geen andere signalen die erop wijzen dat de Minutemanraketten er écht aankomen. En dus concludeert Petrov dat het om een vals alarm moet gaan. Hij belt dat door naar zijn bazen en er volgt geen Russische tegenaanval. "Mijn conclusie was meer op gevoel dan op de feiten gebaseerd. De kansen waren fiftyfifty. Als ik ongelijk had, dan zouden de Amerikaanse raketten snel inslaan. Maar na 23 minuten waren er nog geen raketten ontploft. Ik had gelijk en was heel opgelucht."  

Zenuwinzinking

Zijn optreden leidt niet tot complimenten van zijn leidinggevenden. Petrov wordt overgeplaatst en krijgt een reprimande omdat hij het dagboek niet goed zou hebben bijgehouden. Hij gaat met vervroegd pensioen. Daarna krijgt hij een zenuwinzinking. De Sovjets houden het incident geheim. De reden ligt voor de hand. Petrov heeft zich niet aan de voorschriften gehouden en het waarschuwingssysteem heeft niet goed gewerkt. Onderzoek wijst uit dat er inderdaad geen Amerikaanse raketten zijn gelanceerd. Vermoedelijk hebben de infrarood sensoren van de satellieten op de wolken weerkaatste zonnestralen aangezien voor motoren van de Minuteman-raketten.

Duizend dollar

Pas in de jaren negentig wordt het incident bekend. Maar erkenning krijgt Stanislav Petrov niet in Rusland. Het Westen eert hem daarentegen wel. In 2004 kent de Amerikaanse Association of World Citizens hem de 'World Citizen Award' en een beloning van duizend dollar toe. Twee jaar later eren de Verenigde Naties hem in New York en ontvangt hij ook nog eens een tweede 'World Citizen Award'. In Duitsland krijgt hij in 2011 de Deutsche Medienpreis, twee jaar later gevolgd door de Dresdner Friedenspreis 2013 met een bijbehorend geldbedrag van 25.000 euro. Een jaar na zijn dood tenslotte ontvangt hij postuum de 'Future of Life Award', met 50.000 dollar.

Stanislav Petrov overlijdt op 19 mei 2017 op 77-jarige leeftijd. Ook dat haalt de voorpagina's van de kranten niet. Een Westerse journalist die op bezoek wil komen, reist voor niets naar Rusland. Daar moet hij van Petrov's zoon Dmitri horen dat diens vader al een half jaar dood is.

Dat droeve einde past wel bij het beeld dat Petrov zelf had van zijn heldendaad. Hij vertelde altijd dat hij gewoon zijn werk had gedaan. Niets bijzonders dus. Ook zijn vrouw krijgt pas na tien jaar te horen wat er die septembernacht in 1983 is gebeurd. Ze vraagt hem wat hij heeft gedaan. Zijn veelzeggende antwoord was: 'niets, ik heb helemaal niets gedaan.'