Tekst kapitein Jessica Bode
Foto Korporaal Gregory Fréni en Omroep Gelderland

77 jaar na dato monument voor Nieuw-Zeelandse vlieger

De onthulling van het monument, gisteren in de uiterwaarden bij Zutphen.

Het is 9 september 1944 als de Nieuw-Zeelandse vlieger William Gibbs Abbott (22) de opdracht krijgt om met zijn Mustang III vijandelijke transporten te beschieten in Nederland. Maar boven de Zutphense uiterwaarden, vlakbij de IJsselbrug, halen de Duitsers hem neer. De warrant officer (adjudant-onderofficier)  verongelukt en z’n verhaal raakt al snel in de vergetelheid. Maar ter nagedachtenis aan deze jonge militair werd afgelopen donderdag, 77 jaar na dato, een monument onthuld.

De jonge vlieger treedt in augustus 1941 in dienst van de Royal New Zealand Air Force en haalt ruim een jaar later zijn pilot badge. In april 1943 vertrekt hij naar Engeland en z’n squadron geeft onder meer luchtsteun tijdens D-Day in juni 1944.

‘Abbott en collega’s vallen vijandelijke transporten in Nederland aan’

Vanaf 5 augustus van dat jaar voert hij onder leiding van de Engelse Royal Air Force luchtgevechten uit boven Normandië. Nog geen maand later valt Abbott met collega’s vanuit het Belgische Grimbergen vijandelijke transporten in Nederland aan. Niet wetende dat deze (vermoedelijke) voorbereiding op Market Garden zijn dood zou worden.

Archieffoto van het wrak van William Gibbs Abbott dat op 9 september 1944 vlakbij de Zutphense IJsselbrug wordt neergehaald.

Nieuw Zeeland in de WOII

Nieuw Zeeland was in de Tweede Wereldoorlog al onderdeel van het Britse Gemenebest. Abbott vloog daarom voor de Royal Air Force. Eerst bij 53 Operational Training Unit, later bij 120 Squadron RAF.  IN die hoedanigheid werd hij boven Nederland ingezet. Zijn squadron vloog specifiek met de Mustang.

De laatste foto die van vlieger Abbott werd genomen.

Zwerfkei

9 september, exact om 13:37, werd op de rampplek een herdenkingsmonument onthuld, met hulp van de mannen en vrouwen van 102 Constructiecompagnie. Er werd gekozen voor een zwerfkei met daarop een metalen plaat met een tekst en een foto van Abbott. Die werd genomen net voordat hij op uitzending ging.

Maar hier ging wel een flinke periode van onderzoek aan vooraf. “Deze vlieger verongelukte kort voordat Zutphen gebombardeerd werd op 14 oktober 1944. Een groot deel van de stad is daarbij weggevaagd. Alle aandacht gaat op dat moment dus uit naar het bombardement. Over deze jongeman wordt met geen woord meer gerept”, vertelt René Braam, normaliter werkzaam bij het Materieellogistiek Commando Land van Defensie en in deze hoedanigheid betrokken bij de oprichting van het monument. 

‘De schakel in het verhaal blijkt de 94-jarige Lenie’

Hij vervolgt: “Ed Radstake, de schoonvader van mijn zoon, woont in Hoven. Een dorp vlakbij Zutphen. Hij had al vaker het verhaal gehoord over een verongelukte piloot, maar wist er het fijne niet van. Omdat ik al decennialang voor de krijgsmacht werk, vroeg hij mij om hulp. Samen zijn we de geschiedenis ingedoken en hebben zijn verhaal boven water gekregen.”

Braam: “Een Erepeloton was aanwezig voor de ceremoniële ondersteuning."
De inmiddels 94-jarige Lenie van Avezaath, hier bij het monument, verzorgt al decennialang het graf van Abbott.

Algemene Begraafplaats

De schakel in het verhaal blijkt de inmiddels 94-jarige Lenie van Avezaath. Als 16-jarig meisje woont ze in Zutphen en was er al snel bij toen de kist was neergestort. Ondanks haar inmiddels respectabele leeftijd pakt ze al vele tientallen jaren de fiets om wekelijks het graf van Abbott op de Algemene Begraafplaats aan de Warnsveldseweg te bezoeken en schoon te houden. “We zijn per toeval met haar in contact gekomen. Zij wist ons veel te vertellen”, vertelt Braam. “Lenie zag Abbott als leeftijdsgenoot, als vriend, als grote broer.”

Vissen

Braam spreekt het afgelopen jaar ook geregeld met ooggetuige Wiegert, die eveneens bij de onthulling aanwezig was. “Hij zat destijds vlakbij de rampplek als klein jochie te vissen en heeft wat riet over het stoffelijke overschot gelegd. Daarna is ie weer gewoon verder gegaan. Wat een verhaal.”

Hij en Radstake zijn zo gefascineerd door het verhaal van Abbott dat ze, bij wijze van eerbetoon, iets willen organiseren. “Vorig jaar op 9 september hebben we al een kleine ceremonie bij z’n graf gehouden. Daar was een erepeloton bij aanwezig en een Spitfire (er is in Nederland geen werkende Mustang meer) vloog over. De onthulling van gisteren was de kers op de taart.”

Er werd gekozen voor een zwerfkei met daarop een metalen plaat met tekst en een foto van Abbott.

Het wrak

Het wrak van de gecrashte Mustang III staat in het Bevrijdingsmuseum in Groesbeek. Uit informatie in Duitse archieven blijkt dat Abbott om 13:37 uur is neergeschoten. In de politierapporten staat zelfs het aantal kogelgaten in de romp.