Tekst Martin Zijlstra
Foto NIMH
Wageningen in 1945: het begin van de vrijheid
Traditiegetrouw wordt op 5 mei rond middernacht in Wageningen het Bevrijdingsvuur aangestoken. De plek waar in 1945 in Nederland de vrijheid begon. Maar wat gebeurde er nu eigenlijk in het Gelderse stadje en wie waren de hoofdrolspelers? De Defensiekrant zet alles nog eens op een rijtje.
Eerst moeten we een misverstand uit de weg ruimen. Veel mensen denken dat de Duitsers zich op 5 mei in Wageningen overgaven aan de geallieerden. Dat is niet juist. Die overgave vond namelijk een dag eerder plaats op de Duitse Lüneburger Heide. Op 4 mei om 18.30 uur tekenden de Duitse generaladmiral Hans-Georg von Friedeburg en general Eberhardt Kinzel, ten overstaan van de Britse veldmaarschalk Bernard Montgomery, de capitulatie van alle Duitse troepen in Noordwest-Duitsland, Denemarken én Nederland.
Een dag later om 08.00 uur 's morgens werden alle vijandelijkheden gestaakt. De oorlog is dan voorbij in die gebieden en dat is de reden waarom wij op 5 mei Bevrijdingsdag vieren. En niet op 8 mei, de dag waarop in 1945 alle Duitse eenheden in Europa zich overgaven.
*Bijschrift hoofdfoto: Een ingekleurde foto van het overleg in Wageningen. Links de geallieerde deputatie met Foulkes in het midden, rechts de Duitsers onder leiding van Blaskowitz. Prins Bernhard kijkt toe.
Wat er wél gebeurde in Wageningen:
Met de ondertekening van de documenten op de Lüneburger Heide was de capitulatie in Noordwest-Duitsland, Denemarken en Nederland weliswaar een feit, maar de details moesten nog worden geregeld.
Bijvoorbeeld hoe de Duitse overgave precies in zijn werk zou gaan. Deze zogenoemde 'Orders on the Surrender' werden per gebied opgesteld en moesten daar worden besproken met de betreffende Duitse commandanten (al hadden ze weinig in te brengen). In Nederland kwam de taak om de details uit te werken terecht bij de 42-jarige Canadese luitenant-generaal Charles Foulkes, commandant van het 1e Canadese Legerkorps.
Generaloberst Blaskowitz wilde als viersterrengeneraal geen ‘hakjes maken’ bij een Canadese drie sterrengeneraal.
Foulkes sommeerde de commandant van de Duitse troepen in ons land, Generaloberst Johannes Blaskowitz, om op 5 mei om 11.00 uur te verschijnen in Wageningen. De Duitser verbleef in zijn hoofdkwartier in Hilversum en stond niet te trappelen om zich te melden. Enerzijds omdat hij onzeker was over zijn lot, maar ook omdat hij er als viersterrengeneraal niet veel voor voelde om 'hakjes te maken' bij een Canadese driesterrengeneraal. Foulkes hield echter voet bij stuk en aan het eind van de middag arriveerde Blaskowitz alsnog in Wageningen. Daar werden de documenten besproken en een dag later, op 6 mei, ondertekend door beide generaals.
De afspraken die werden gemaakt in Wageningen:
In de getekende documenten werd de uitwerking van de Duitse capitulatie vastgelegd.
Hierin stond onder meer dat de Duitse troepen in ons land in eerste instantie zouden blijven op de locaties waar ze waren gestationeerd. Ook moesten ze hun wapens bij zich houden. Op een nader te bepalen moment zouden ze dan opdracht krijgen om zich te verzamelen. Op die verzamellocatie moesten ze hun uitrusting inleveren en zich voorbereiden op de verplaatsing naar het thuisland.
Andere bepalingen gingen bijvoorbeeld over de Duitse mijnenvelden en andere geplaatste explosieven, installaties en artillerie. De Duitse legerleiding moest ook informatie verschaffen over de omvang en locatie van de Duitse troepen in ons land en hun voorraden. Maar ze werden ook medeverantwoordelijk gesteld voor de voedselvoorziening van de Nederlandse bevolking en de verzorging van de dieren die de Duitsers in hun bezit hadden.
Waarom het plaatsvond in Wageningen:
Vrijwel alle bronnen geven aan dat de Canadees Foulkes voor Wageningen koos, omdat de stad aan het eind van de oorlog frontstad was. En de bevolking was sinds 1 oktober 1944 geëvacueerd. Dat betekende dat er geen risico's waren voor burgerslachtoffers in het geval de situatie alsnog zou escaleren. Als fysieke locatie voor het overleg op 5 mei werd hotel De Wereld in het centrum uitgekozen. Het oorspronkelijke 'logement' uit de zeventiende eeuw was vooral in trek bij reizigers die van Utrecht naar Arnhem reisden of omgekeerd. In 1852 werd dit pand vervangen door een nieuw gebouw. Na de Tweede Wereldoorlog werd het gerenoveerd in 1975 en 2004.
Dit waren de hoofdrolspelers:
Charles Foulkes
Luitenant-generaal Charles Foulkes (1903-1969) leidde de geallieerde deputatie. De geboren en getogen Brit ging in 1926 in dienst bij de Canadese strijdkrachten, waar hij verschillende operationele functies vervulde. In juni 1944 werd hij, als commandant van 2nd Canadian Infantry Division, ingezet bij de gevechten in Normandië. Op 10 november 1944 werd hij commandant van het eerste Canadese Legerkorps. Na de oorlog gaf Foulkes als generaal nog leiding aan alle Canadese strijdkrachten. Foto: Canadian National Archives.
Johannes Blaskowitz
De Duitse delegatieleider Generaloberst Johannes Blaskowitz (1883-1948) was al voor de oorlog uitbrak generaal bij de Duitse landmacht. Tijdens de oorlog vervulde hij een groot aantal hoge functies, maar omdat hij protesteerde tegen de manier waarop de Joden in Polen werden behandeld werd hij ontheven van zijn functie als Duitse bevelhebber in Polen. Na verschillende andere taken te hebben vervuld in Frankrijk werd Blaskowitz op 10 april 1945 benoemd tot bevelhebber van de 'Festung Holland'. Dus de Duitse commandant in Nederland. Na de capitulatie werd hij gevangengenomen en zou worden berecht in Nürnberg. Maar hij pleegde nog voor zijn zaak begon zelfmoord. Geruchten dat hij vermoord is door SS-ers zijn nooit onderzocht. Foto: Bundesarchiv.
Prins Bernhard
Prins Bernhard (1911-2004) was op 5 mei 1945 ook aanwezig bij het overleg in Wageningen. In 1944 werd hij door zijn schoonmoeder koningin Wilhelmina benoemd tot bevelhebber van de, op 5 september van dat jaar, opgerichte Binnenlandse Strijdkrachten. Als zodanig reisde hij naar Wageningen, ook al had hij bij het overleg geen officiële rol.
Toen de Duitsers ons land in 1940 binnenvielen reisde de prins met zijn gezin naar Londen en later naar Canada. Eenmaal terug in Engeland bezocht hij regelmatig Nederlandse militairen aldaar en maakt ook een oorlogsvlucht mee. Foto: Nationaal Archief.
