Tekst Ritmeester Jessica Bode
Foto archief Mediacentrum Defensie

Nederland stand-by voor bescherming luchtruim Benelux

De Koninklijke Luchtmacht verzorgt sinds gisteren weer 4 maanden lang de beveiliging van het luchtruim boven de Benelux. Een taak die Nederland en België afwisselend uitvoeren. Wat houdt deze Quick Reaction Alert (QRA) precies in? Majoor Richard Hubbers is als battle manager onderdeel van de gevechtsleiding en legt uit…

1. Wat doet de Koninklijke Luchtmacht de komende maanden precies?

“Vanuit het Air Operations Control Station Nieuw Milligen (AOCS NM) houden we voor deze taak, met behulp van radars, het Nederlandse luchtruim in de gaten. Voor zowel het civiele als militaire vliegverkeer. Defensie is de enige instantie die alle vliegtuigen ziet, ook als ze niet gezien willen worden. De Belgen en Luxemburgers doen hetzelfde voor hun  luchtruim. Sinds gisteren is Nederland voorlopig weer de partij die F-16’s levert bij calamiteiten boven de gehele Benelux. Die taak wordt afgewisseld met de Belgen.

Als er zich incidenten in het luchtruim voordoen, probeert de gevechtsleiding dat vanuit het AOCS op te lossen. Lukt dat om wat voor reden niet, dan kan de QRA worden ingeschakeld. Dat zijn 2 volledig bewapende F-16’s van Vliegbases Leeuwarden of Volkel.

Gaat het om civiel vliegverkeer dan maakt de minister van Justitie en Veiligheid op basis van ‘real time’ informatie de afweging of, en op welke manier, wordt opgetreden tegen een (vermoedelijk) geval van luchtvaartterrorisme. De NAVO doet dat voor militair vliegverkeer."

De gevechtsleiding werkt vanuit het Air Operations Control Station Nieuw Milligen.

2. Wat bedoelt u met incidenten?

“Bijvoorbeeld als een vliegtuig zonder toestemming het luchtruim binnenvliegt of ongezien wil binnentreden. Of denk aan een gekaapt vliegtuig.

Het Europese luchtruim is in sectoren verdeeld en er zijn internationale regels waarin staat wie waar mag vliegen. Onder meer Rusland trekt zich daar niet altijd iets van aan, omdat zij zeggen dat ze dat verdrag niet hebben getekend. Daarnaast zenden vliegtuigen codes uit die worden opgevangen door de radar. Het gebeurt wel eens dat vliegtuigen zonder code vliegen. Ook dat is een incident.

Niet ieder vliegtuig heeft kwaad in de zin. Het kan ook een technisch mankement zijn. Zoals een elektriciteitsprobleem waardoor de navigatiesystemen van een vliegtuig niet meer werken. Dan worden de F-16’s ingeschakeld om de betreffende kist te begeleiden.

De ervaringen van Hunter

Hunter (vliegernaam) is 1 van de vliegers die om de zoveel tijd paraat staat voor de QRA. Ook kwam hij al eens daadwerkelijk in actie. Hij vertelt: “Er wordt alleen in uiterste noodzaak een beroep op de vliegers gedaan. Dus als we opgeroepen worden, weet je dat het serieus is. Dat is telkens spannend. Zeker als je ’s nachts wordt opgeroepen giert de adrenaline door je lijf. Eerst lig je nog te slapen en binnen no time hang je in de lucht.

Tijdens oefeningen en trainingen word je meestal zeer nauwkeurig voorbereid op wat gaat komen. Bij een QRA-inzet krijg je vooraf ook wel informatie, maar vaak weet je niet exact wat je in de lucht aantreft. Bijvoorbeeld als er geen communicatie is met de crew in een toestel.”

Om de kosten te delen en taken te spreiden werken Nederland en Belgie sinds 2017 samen.

3. Gebeurt het vaak dat F-16’s moeten ondersteunen?

Incidenten tot op heden in 2020:

32 incidenten in het luchtruim, waarbij sprake was van mogelijke QRA-inzet.

  • In 2 gevallen werd de QRA daadwerkelijk ingezet voor de NAVO-taak.

  • In 6 gevallen stonden de F-16’s klaar op de startbaan, maar hoefden ze niet op te stijgen.

  • In 24 gevallen werd het incident vanaf de grond opgelost.

Incidenten in 2019:

50 incidenten in het luchtruim, waarbij sprake was van mogelijke QRA-inzet.

  • In 2 gevallen werd de QRA daadwerkelijk ingezet.
  • In 15 gevallen stonden de F-16’s klaar op de startbaan, maar hoefden ze toch
  • niet op te stijgen.
  • In 33 gevallen werd het incident vanaf de grond opgelost.

Voorbeelden?

Vanwege geclassificeerde informatie en afspraken met onder meer luchtvaartmaatschappijen wordt niet over alle incidenten die de gevechtsleiding onderkent gecommuniceerd. Maar de incidenten waarover wel wordt bericht geven een indruk:

  • 7 februari 2020

Een Cessna Citation wordt boven Flevoland onderschept. Het toestel blijkt onderweg naar Schotland, maar maakt even geen radiocontact met de luchtverkeersleiding.

  • 11 februari 2018

De Quick Reaction Alert wordt geactiveerd om een passagiersvliegtuig te controleren, waarmee geen communicatie mogelijk is. Het civiele vliegtuig komt uit Polen en is onderweg naar Engeland.

  • 15 januari 2018

Een Russische bommenwerper wordt door Belgische F-16’s boven de Noordzee bij Nederland onderschept. De militaire vliegtuigen blijken onderweg naar Engeland.

  • 8 augustus 2017

Een ongeïdentificeerd vliegtuig wordt onderschept. Het blijkt te gaan om een passagiersvliegtuig dat al even geen radiocontact had met de luchtverkeersleiding. Bij de onderschepping boven de Belgisch-Nederlandse grens vliegen de 2 F-16’s sneller dan het geluid. Boven Zeeland zijn harde supersone knallen goed te horen.

AOCS NM is 24/7 bemand. Gevechtsleiders houden het luchtruim nauwlettend in de gaten. Nu Nederland de beurt heeft, gaan bij calamiteiten Nederlandse F-16’s de lucht in.

4. Waarom werken België en Nederland samen?

“Het is arbeidsintensief en duur om altijd 2 volledig bewapende jachtvliegtuigen met vliegers paraat te hebben staan. Daarom werken we sinds 2017 met België samen, zodat we de taken kunnen spreiden en de kosten delen.

Ook de andere NAVO-landen staan 24/7 klaar om hun luchtruim te beveiligen, zodat snel ingespeeld kan worden op mogelijke dreigingen. Zeker sinds de terroristische aanslag op 9/11 wordt hier scherp op toegezien. Ondertussen informeren de partners elkaar zodra een incident zich naar een ander luchtruim verplaatst. Alleen wanneer er een militaire dreiging is en de NAVO de opdracht geeft, mogen F-16’s van NAVO-partners elkaars luchtruim in. De Benelux uitgezonderd, die mogen dat dus al."

Op het AOCS NM staat een kist uit vervlogen tijden: een F-104 Starfighter.

5. Als Nederland de QRA heeft, hoeft de Belgische luchtmacht dan niks te doen?

"Nee. Wij houden dan wel het luchtruim in de gaten, maar als er zich calamiteiten in België voordoen, moet de Belgische gevechtsleiding dat zelf coördineren. Indien nodig worden wél de Nederlandse F-16’s gebruikt, want het is tot half januari onze beurt.

Dat werkt omgekeerd net zo. Heeft België de QRA en is er een incident in het Nederlandse luchtruim, dan wordt een beroep gedaan op de gevechtsleiding in Nieuw-Milligen. En zijn er serieuze problemen, dan stijgen Belgische jachtvliegers op. Een hele slimme samenwerking.

De QRA heeft deze maanden onze hoogste prioriteit. Het materieel is tot halverwege januari op ieder moment beschikbaar. Mooi om dit werk te doen.”