Dit artikel hoort bij: Defensiekrant 42
Terugkijker
Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.
Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar 24 oktober 1945. Op die dag trad het Handvest van de Verenigde Naties (VN) in werking.
Tekst: Evert Brouwer | Foto’s: archief NIMH, archief VN en archief Mediacentrum Defensie
De geallieerde landen die samen hebben gevochten tegen Duitsland, Italië en Japan willen al tijdens de Tweede Wereldoorlog een sterkere, internationale organisatie oprichten. De goedbedoelde maar onmachtige Volkenbond uit 1919 heeft immers een nieuwe oorlog niet kunnen voorkomen.
De eerste stap op weg naar de Verenigde Naties, de Inter-Allied Declaration, is dan al op 12 juni 1941 in Londen ondertekend. Ook door Nederland. Vier jaar later, in de zomer van 1945, komen afgevaardigden uit vijftig landen bijeen in San Francisco. Dat leidt tot het Handvest van de Verenigde Naties, waarin de doelen en regels van de nieuwe organisatie zijn vastgelegd. De belangrijkste doelen zijn:
- het behouden van internationale vrede en veiligheid
- bevordering van vriendschappelijke betrekkingen tussen landen
- samenwerken bij het oplossen van internationale problemen
- stimulering van respect voor mensenrechten
‘De wereld ligt in duigen en al snel ontstaan nieuwe spanningen'
Japan en Duitsland
De naties die tijdens de oorlog aan de kant van Duitsland, Italië of Japan stonden, zijn niet betrokken bij de oprichting. Duitsland en Japan zelf melden zich aan nadat ze zich hebben hersteld en democratischer zijn geworden. Japan treedt in 1956 toe, Duitsland (toen nog verdeeld in West- en Oost-Duitsland) is pas lid sinds 1973.
De Noorse politicus Trygve Lie is de eerste Secretaris-Generaal van de VN. Lie had een moeilijke taak: de wereld ligt in duigen en al snel ontstaan nieuwe spanningen, zoals in Korea en tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Zijn opvolger is de Zweed Dag Hammarskjöld (1953 tot 1961). Hij verongelukt in 1961 tijdens een vlucht met een DC-6 passagiersvliegtuig vanaf de luchthaven van Leopoldstad (Belgisch Congo, nu Kinshasa in de DPR Congo), waarbij nog zestien inzittenden omkomen. Het is nooit opgehelderd of die crash is veroorzaakt door een ongeval of een aanslag.
Hammarskjöld krijgt postuum de Nobelprijs voor de Vrede. Die eer is in ieder geval niet toegekend aan de Oostenrijker Kurt Waldheim, die de Verenigde Naties leidt van 1972 tot 1981. Hij blijkt achteraf actief te zijn geweest in een eenheid van de Sturmabteilung (SA), een paramilitaire organisatie binnen de nazipartij.
‘De wereld staat diep in de schuld bij U Thant’
Cuba Crisis
Er zijn in de tachtig jaar dat de VN bestaat grote en kleine successen, die niet altijd zichtbaar zijn. Diplomatie is de basis. Begin jaren 60 is tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog een belangrijke rol weggelegd voor de Birmese Secretaris-Generaal U Thant.
In oktober 1962 dreigt door de zogenoemde Cuba Crisis een kernoorlog tussen Amerika en de Sovjet-Unie. De bemiddeling van U Thant in de cruciale uren heeft eraan bijgedragen dat het conflict niet uit de hand loopt. President John F. Kennedy erkende een jaar later dat de wereld ‘diep in de schuld staat' bij U Thant.
Zonder de VN zou de wereld er waarschijnlijk heel anders uitzien
Machteloosheid
Nederland heeft aan talrijke grote en kleinere VN-missies meegedaan, waaronder de Koreaanse oorlog (1950-1953), Libanon (1979-1985), Cambodja (1992-1993), in het voormalige Joegoslavië (1992-2011) en Liberia (2003-2004). Een recente bijdrage is aan de missie in Mali (tot 2023) en Zuid-Korea (UNC, 2023 tot heden).
Met de kennis van nu en de conflicten van de laatste 45 jaar is duidelijk dat de Verenigde Naties een grote inhaalslag moeten maken om mee te gaan met de tijd. De oprichting van de VN was een teken van hoop, gericht op het voorkomen van oorlogen. De VN heeft sindsdien veel bereikt, zoals het helpen van vluchtelingen, bevordering van mensenrechten en het oplossen van conflicten. Zonder de VN zou de wereld er waarschijnlijk heel anders uitzien. Maar toch is de afgelopen jaren ook de machteloosheid van de wereldwijde organisatie blootgelegd. Srebrenica is de eerste genocide in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. In juli 1995 blijkt de VN-missie UNPROFOR in Joegoslavië te zwak om grootschalig geweld te voorkomen, met de genocide in Srebrenica als gevolg.
‘De VN moet voorkomen dat de wereld verandert in een hel’
Geen paradijs
Op dit moment zijn 193 staten aangesloten bij de Verenigde Naties. Dag Hammarskjöld zei ooit: “De VN is niet bedoeld om van de aarde een paradijs te maken, wel om te voorkomen dat zij zou veranderen in een hel”. Dat er veel is veranderd, blijkt uit een citaat van de huidige SG, de Mexicaan António Guterres: “De mensheid heeft de poorten naar de hel inmiddels geopend.” Hij doelt daarmee niet alleen op de huidige oorlogen in de wereld, maar vooral op de wijze waarop wij in alle opzichten omgaan met onze planeet. Het is maar de vraag of de VN die poorten nog dicht krijgt.
