Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja-gevoel’ op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar augustus 1963, als de zogenoemde Baksteengrens tussen Nederland en Duitsland verdwijnt.

Tekst: Evert Brouwer

Na de Tweede Wereldoorlog annexeert Nederland een aantal grensgebieden van Duitsland. De regering Drees-Van Schaik (ook bekend als het kabinet-Drees I) zet daarmee in 1949 het buurland onder druk om overeengekomen herstelbetalingen voor de oorlogsschade te voldoen.

Industrie

Vooral in Limburg en Gelderland zijn de geannexeerde stroken klein, smal en verspringend, alsof er 'bakstenen' uit het Duitse grondgebied zijn weggehakt. Dit leidt tot vreemde situaties; straten die halverwege van land veranderen, grensposten die verplaatst moeten worden, Duitsers die ineens onder Nederlands bestuur vallen. In de volksmond worden de gebieden de baksteengrens of zandgrens genoemd, omdat er dan in die streken nog een levendige baksteenindustrie is.

Bezwaren

Er komen zo'n veertig van oorsprong Duitse dorpen en gehuchten, of delen ervan, bij Nederland. De annexatie betreft in totaal bijna zeventig vierkante kilometer aan Duits grondgebied. Enkele van de belangrijkste gebieden en plaatsen die tijdelijk bij Nederland horen, zijn Elten (bij Zevenaar), Selfkant (bij Sittard) en Süderwick (bij Dinxperlo).

De bezwaren om vast te houden aan het Duitse land worden eind jaren '50, begin '60 steeds groter. Het democratische West-Duitsland, officieel de Bondsrepubliek Duitsland, is dan al in 1955 toegetreden tot het NAVO-bondgenootschap. Bovendien zijn er vriendschappelijke banden met de regering in Bonn, dan de hoofdstad van de Bondsrepubliek.

Wirtshaftswunder

Bovendien komt het de economie niet ten goede. West-Duitsland is in korte tijd een belangrijke handelspartner geworden. De economie van ons buurland is mede door de Marshallhulp in rap tempo hersteld, omschreven met de term Wirtshaftswunder. De internationale gemeenschap had immers geleerd van de periode na de Eerste Wereldoorlog en mede daardoor de opkomst van het nationalisme en fascisme in Duitsland.

De Verenigde Staten en andere NAVO-partners vinden dat de annexaties de verhoudingen tussen Nederland en het inmiddels democratische West-Duitsland verstoort. Minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns (Katholieke Volkspartij, nu CDA) is gevoelig voor die internationale druk. Hij vindt dat ons land meer belang heeft bij goede betrekkingen met het buurland dan bij het behouden van kleine grensgebieden. Ook de internationale politieke stabiliteit en het tonen van eenheid binnen de NAVO spelen een rol. Niet alles gaat meteen terug. Een wegverbinding door Duits gebied, tussen Brunssum en Roermond, blijft tot 2002 onder Nederlands beheer. En er is nog steeds drie vierkante kilometer aan geannexeerd gebied over: de Duivelsberg bij Nijmegen.

Secretaris-generaal

Er komt al snel een regeling op tafel waarbij Duitsland uiteindelijk 280 miljoen Duitse mark betaalt als schadevergoeding, in de overeenkomst met opzet niet omschreven met de term herstelbetaling.

Minister Luns bevestigt met het akkoord zijn inmiddels groeiende internationale reputatie als minister van Buitenlandse Zaken, een positie die hij bijna twintig jaar bezet. Het legt hem geen windeieren, want in 1971 wordt de boomlange politicus als tweede Nederlander benoemd tot secretaris-generaal van de NAVO. Hij heeft nog steeds het record voor langst zittende SG van de NAVO in bezit, want pas in 1984 wordt hij opgevolgd door de Brit Peter Carrington. Je zou dus kunnen zeggen dat de Baksteengrens voor Luns een belangrijke bouwsteen voor zijn loopbaan is geweest.