Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.

Om hiermee het ‘o ja-gevoel’ op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of ons deze niet meer exact herinneren. Vandaag gaan we terug naar precies honderd jaar geleden: 18 juli 1925. Op die dag verscheen het eerste deel van Adolf Hitler’s Mein Kampf (Mijn Strijd), een boek dat heeft geleid tot de grootste misdaden in de wereldgeschiedenis.

Tekst: Evert Brouwer

Hitler schreef het grootste deel van Mein Kampf tijdens zijn gevangenschap na de zogenoemde Bierkellerputsch van 1923, maar hij heeft zeker niet alles zelf op papier gezet. Hij kreeg hulp van met name zijn plaatsvervanger Rudolf Hess en zijn oud-commandant en eindredacteur Max Amann. Het boek is een mengeling van een autobiografie en politieke ideologie, waarin de latere Führer zijn plannen voor Duitsland en zijn antisemitische opvattingen uiteenzet.

Mein Kampf is beïnvloed door verschillende bronnen, waaronder vooral de anti-Joodse theorieën die op dat moment circuleerden. Hitler put ook uit politieke en filosofische werken die de superioriteit van het Arische ras ophemelen en Joden als bron van alle kwaad zien.

‘Vervloekte man’

De recensies van Mein Kampf in de jaren 1920 en 1930 zijn gemengd. Sommige lezers en critici beschouwen het werk als een krachtig manifest van een opkomend politieke leider. Anderen zien het als een onsamenhangend en haatdragend werk. Er is ook kritiek uit eigen kring en die liegt er niet om. De Duitse maarschalk en complotdenker Erich Ludendorff, nota bene een bondgenoot van het eerste uur, zou in 1933 president Hindenburg hebben gewaarschuwd voor de Führer: “Ik voorzie dat deze vervloekte man ons rijk in de afgrond zal storten.”

Bewust worden

Er zijn ook internationaal prominente figuren die hebben gewaarschuwd voor de gevaren van Hitler en zijn ideologie. Een van de belangrijkste is de Franse maarschalk Hubert Lyautey, een held uit de Eerste Wereldoorlog. Hij schrijft een kritische inleiding voor de Franse vertaling van het boek. Lyautey roept zijn landgenoten op het boek vooral te lezen om zich zo bewust te worden van de dreiging die Hitler vormt. Ook de Russische banneling en intellectueel Leon Trotsky ziet dat Mein Kampf geen loze dreiging is en noemt het profetisch 'een blauwdruk voor genocide'.

Tussen 1924 en 1932, dus vóór Hitler aan de macht komt, gaan zo’n 240.000 exemplaren van het boek over de toonbank. Een schijntje vergeleken met inmiddels vergeten toptitels uit 1924, zoals A Passage to India (E.M. Forster) en Der Zauberberg van Thomas Mann. Maar daarna gaat het ook goed los: tussen 1933 en 1945 kan de uitgever van nazi-boeken Franz Eher de vraag nauwelijks aan. Daar zit trouwens wel enige dwang achter, want Mein Kampf is tot 1945 een verplicht huwelijkscadeau in Duitsland.

Historische context

Na de Tweede Wereldoorlog is Mein Kampf in een groot aantal landen verboden lectuur. De vertaling verscheen in 1939 in Nederland, maar de herdruk en handel hiervan is in 1974 verboden. In 2007 is er gedebatteerd over het wel of niet verkrijgbaar maken van het boek in Nederland, maar tot op heden mag Mein Kampf in Nederland nog niet verkocht worden. Wel is in 2018 is een zogenoemde academische editie geaccepteerd.

Dat geldt in Duitsland net zo: nog steeds is het originele werk, zonder toelichting, verboden. Sinds het verlopen van het copyright (in 2016), is ook daar een nieuwe editie gepubliceerd voor educatieve doeleinden. De heruitgave leidt in Duitsland tot felle debatten. Charlotte Knobloch, voormalig hoofd van de Centrale Raad voor Joden in Duitsland, vindt dat 'er niets te leren valt uit het geraaskal van de psychopaat Hitler' en dat het voor altijd verboden moet blijven.

Deze uitgave, van het Institut für Zeitgeschichte, kent uitgebreide uitleg en commentaren van wetenschappers. Dat is om het boek in de historische context te plaatsen en de lezers te waarschuwen voor de gevaren van Hitlers ideologie. In het eerste jaar gingen 85.000 exemplaren van de hand.

Gevangenis

Er zijn echter ook nog landen waar het origineel gretig aftrek vindt. De Turkse vertaling van Mein Kampf uit 2004 is in korte tijd bijna honderdduizend keer verkocht en in India loopt de verkoop opmerkelijk goed. In de VS publiceert Houghton Mifflin de Engelse uitgave, dat zo'n vijftienduizend exemplaren per jaar kan bijdrukken. Daarvan gaat een deel naar de gevangenissen in Texas, waar het boek hoog scoort. Opmerkelijk, want het Texas criminal Justice Department heeft tienduizend boektitels verboden. Dan gaat om bijvoorbeeld om The Color Purple van Alice Walker, A Time to Kill van thrillerschrijver John Grisham, gedetailleerde atlassen met een kaart van Texas en een encyclopedie waarin een foto van een wapen staat.