Twee onderzeeboten uit Zweden en Duitsland maakten deze week de Oostzee onveilig. Tijdens oefening Playbook Merlin 2025 werken maritieme helikopters en vliegtuigen samen met schepen uit Nederland, Zweden, Duitsland en Frankrijk om ze te vinden. De NAVO-oefening moet de vaardigheden rondom onderzeebootbestrijding vergroten én permanente paraatheid van het bondgenootschap tonen. De Nederlandse afgevaardigde was het M-fregat Zr.Ms. Van Amstel mét boordhelikopter, tevens vlaggenschip van vlootverband Standing NATO Maritime Group 1. Drie opvarenden vertellen over hun bijdrage aan Playbook Merlin.
Tekst: luitenant ter zee 2 OC (SD) Djenna Perreijn | Foto’s: sergeant Sjoerd Hilckmann
Staande taakgroep
Standing NATO Maritime Group 1 (SNMG1) is een permanent vlootverband van de NAVO dat voornamelijk bestaat uit fregatten van alle bondgenoten. Het vormt één van de snel inzetbare reactiegroepen van de alliantie. SNMG1 opereert vooral in Noord-Atlantische oceaan, Noordzee en Oostzee en traint en patrouilleert om de veiligheid van deze regio’s te waarborgen. Het vlootverband wisselt regelmatig van samenstelling, maar opereert altijd onder één NAVO-vlag en -commandant. Nederland voert dit jaar het commando over SNMG1. Onder leiding van commandeur Arjen Warnaar opereert de internationale staf vanaf het Nederlandse vlaggenschip. Zr.Ms. Van Amstel was dit jaar het vierde Nederlandse schip dat die rol vervulde.
Jacht op stille vijand
Matroos Ruben (24), onderwaterbeeldteamleider in de commandocentrale.
“Ik tuur elke dienst urenlang naar ons combat management system, maar het spel van oorlogsvoering onder water is zo interessant dat het niet verveelt. Dankzij de radars en sonars van ons schip, schepen uit ons vlootverband en de boordhelikopter zie ik op de schermen alles wat in de buurt vaart. Er kan ieder moment iets veranderen. Als ik iets opmerk, start ik een procedure en zoekt het hele team in de commandocentrale mee naar de onderzeeboot die zich probeert te verbergen. Dat doen we onder meer met onze sonar, die op een bepaalde frequentie een geluidssignaal uitstraalt. Uit de frequentie waarop die terugkaatst, kunnen we afmeten wat de afstand is en of iets van ons wegvaart of juist dichterbij komt.
Ik vind dat ik een fantastisch mooie functie heb. Anti-Submarine Warfare (onderzeebootbestrijding, red) is heel interessant. Je hebt er wel geduld voor nodig. Tussen de diensten probeer ik goed te slapen, zodat ik me hier kan concentreren. Eigenlijk is teamleider de functie van een korporaal. Omdat ik de juiste opleidingen binnen de marine al had gevolgd, kon ik eerder aan de slag. Ik haal veel leerwaarde uit leidinggeven, dat doe ik voor ’t eerst. Alles wat ik in de opleiding heb geleerd, kan ik tijdens deze oefening in de praktijk brengen. Meestal oefenen we met onderwaterdrones die een vooraf ingesteld programma volgen. Dit keer zijn er twee echte onderzeeboten die ons steeds proberen af te troeven. Het is continu tactisch schakelen; net een schaakspel.”
Oren en ogen van het schip
Sergeant Jolien (35), sensor operator van de NH90 maritieme gevechtshelikopter.
“De NH90 is een verlengstuk van Zr.Ms. Van Amstel, eigenlijk van de hele taakgroep. Het toestel is ontworpen om onderzeeboten op te sporen. We kunnen in korte tijd grote stukken zee afzoeken. De tactical coordinator (tacco, red.) bepaalt de tactische inzet; welke sensoren we waar gebruiken, en vertelt de vlieger waar we naartoe moeten. Hoe en welke sensoren wij inzetten, hebben effect op het gedrag van de onderzeeboot. Soms kan het gunstig zijn om geen middelen in te zetten, dat vergroot het verrassingseffect.
De sensoren bedien ik achterin de helikopter. Zo speurt de camera voorop het wateroppervlak af om een periscoop te spotten. De radar kan tot voorbij de horizon kijken. Onze dipping sonar kan op verschillende dieptes in het water zoeken. Zo vergroten we het omgevingsbewustzijn van het schip. In het uiterste geval kunnen we een torpedo werpen om de onderzeeboot uit te schakelen.
Ik vind mijn baan zo leuk omdat het heel gevarieerd is. Tijdens deze oefening kunnen we twee keer per dag vliegen en zijn we volop bezig met onderzeebootbestrijding. Een paar weken geleden zat ik nog in de hijs-opleiding. Daar leerde ik drenkelingen uit het water of gewonden van schepen te halen. Ook worden we wel eens ingezet om hulpgoederen te droppen, bijvoorbeeld na een orkaanpassage. Het is zo veelzijdig dat het nooit verveelt.”
Uitdagingen in de Oostzee
LTZ1 Remy (36), Hoofd Operationele Dienst (HOD) van Zr.Ms. Van Amstel.
“Als HOD geef ik leiding aan de operationele diensten aan boord. Die personeelskant maakt het menselijk en heel leuk. Verder zorg ik dat het interne en externe programma van het schip goed loopt. Intern is bijvoorbeeld een brandoefening plannen, extern is schepen van partnerlanden bij elkaar krijgen. Door zulke oefeningen te plannen, raakt het schip steeds beter voorbereid op haar taak. Met hoe meer schepen we werken, hoe uitdagender de afstemming is.
Vorig jaar maakte ik ook onderdeel uit van Playbook Merlin, maar het verschil is enorm. Gastland Zweden is sinds kort NAVO-lid en heeft het afgelopen jaar hard gewerkt zich zo snel mogelijk te bekwamen als bondgenoot. Vorig jaar konden we nog lastig communiceren, nu beschikken ze over de juiste communicatiemiddelen om volgens de NAVO-richtlijnen mee te werken.
Anti-Submarine Warfare (ASW) trainen we meestal in de Atlantische Oceaan. Daar zijn we beter bekend. In de Oostzee is het wat uitdagender. Het is hier ondiep en de zeebodem is gevarieerd. Bovendien is het zoutgehalte hoog en er zijn veel lagen met temperatuurverschillen. Deze karakteristieken veranderen ook nog eens snel omdat ze samenhangen met het weer. Allemaal variabelen waarop we onze sonar goed moeten afstellen. De Zweden hebben alle knowhow over dit gebied. Hoe meer we samenwerken, hoe meer informatie we kunnen delen. Daar kunnen we alleen maar beter van worden. De NAVO hecht veel waarde aan de capaciteit om in alle omstandigheden onderzeeboten te bestrijden. Omdat we niet zo bekend zijn met deze condities, staat de oefening hoog op de prioriteitenlijst van de marine.
Dit gebied is niet alleen voor de NAVO interessant; het wordt ook intensief bevaren door Rusland. Net als wij mogen zij hier varen. Als we ze tegenkomen, houden we afstand en zijn we terughoudend met onze oefenactiviteiten. We willen geen informatie over onze systemen weggeven. Omgekeerd zijn we natuurlijk ook nieuwsgierig naar wat zij uitvoeren. Op de bodem ligt kwetsbare infrastructuur, zoals datakabels die essentieel zijn voor ons internetverkeer. Niet voor niets oefent het bondgenootschap hier: om te laten zien dat we samen kunnen en zullen optreden wanneer dat nodig is.”
