Terugkijker

Het is weer tijd voor een blik op de kalender. In de rubriek 'Terugkijker' richten we het vizier om de week op een gebeurtenis uit het verleden. Van militair-historische aard en gebeurtenissen waarbij Defensie betrokken was, maar ook situaties die invloed hebben gehad op de hele wereld.
 

^{Tekst: Evert Brouwer | Foto's: diversen}

Om hiermee het ‘o ja’-gevoel op te roepen, maar ook omdat we in deze jachtige tijd gebeurtenissen vaak zo snel vergeten of het ons niet meer exact herinneren. In deze aflevering gaan we terug naar 28 maart 1935 als in Duitsland de nazidocumentaire Triumph des Willens (Triomf van de wil) in première gaat.

Na de machtsovername door Hitler en zijn trawanten in 1933 maakt Duitsland grote veranderingen door. De nazi's willen niet alleen hun politieke en militaire invloed vergroten, maar ook hun ideologie breed verspreiden. Film is daarvoor een krachtig medium, ziet ook minister van Propaganda Joseph Goebbels. Hij geeft Leni Riefenstahl de opdracht om de partijdagen in Neurenberg vast te leggen. Riefenstahl is een talentrijk zwemster, maar ook een voormalig actrice. Ze heeft in 1932 al een film geregisseerd; Das blaue Licht (1932). Niet alleen haar talent speelt een rol bij de benoeming, maar vooral haar loyaliteit aan het naziregime.

Nieuwe camerastandpunten

Trumph des Willens groeit uit tot een van de invloedrijkste propagandafilms aller tijden en wordt vooral geprezen om de cinematografische technieken. Riefenstahl gebruikt innovatieve camerastandpunten, dynamische montages en geavanceerde visuele composities om een mythisch beeld van Hitler en de nazipartij te scheppen. Ze gebruikt kranen, rails en mobiele camera's om vloeiende bewegingen en indrukwekkende perspectieven te creëren. Door Hitler vaak van onderaf te filmen, wordt hij neergezet als een bijna goddelijke figuur. Luchtbeelden van marcherende soldaten versterken de indruk van massale discipline en macht.

Riefenstahl speelt met licht en schaduw om de nazi-esthetiek te benadrukken, met dramatische silhouetten en opzettelijke framing die de hiërarchie van het regime onderstreept. Ook de montage is vernieuwend: Riefenstahl monteert de beelden in een ritmische structuur, waarbij ze wisselt tussen close-ups en massascènes om de emotionele impact te vergroten. Deze technieken maken Triumph des Willens niet alleen tot een visueel meesterwerk, maar ook tot een krachtig propagandamiddel. De film presenteert Hitler als de nieuwe messias die de orde en glorie voor Duitsland herstelt.

Eenheid en kracht

Dat de film in nazikringen op enthousiasme mag rekenen, behoeft geen betoog. De film is bedoeld om de eenheid en kracht van de natie te tonen. Hitler wil Duitsland als een herrezen grootmacht presenteren, en Triumph des Willens moet dat beeld versterken. De film combineert de theatrale massabijeenkomsten, militaire parades en toespraken van nazileiders tot een imposant en meeslepend geheel. Triumph des Willens wint verschillende prijzen, waaronder de Gouden Medaille op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1937. Buiten Duitsland is er meer argwaan. Critici zien het als een expliciete propagandafilm die de dictatuur verheerlijkt en Hitler als een onbetwiste leider voorstelt.

Na de Tweede Wereldoorlog is Triumph des Willens vanzelfsprekend omstreden. Riefenstahl beweert tot haar dood in 2002 dat haar film als een documentaire moet worden gezien en niet als een propagandamiddel. Na de oorlog heeft ze kort gevangen gezeten, maar ze is nooit officieel veroordeeld. Toch bleef haar reputatie beschadigd en had ze moeite om haar filmcarrière voort te zetten.

Invloed

Ondanks de beladen geschiedenis blijft Triumph des Willens een belangrijke film in de historie van cinema. De revolutionaire technieken die Riefenstahl gebruikt, zijn later overgenomen door filmmakers als George Lucas. De visuele stijl van Star Wars bevat duidelijke verwijzingen naar Riefenstahls technieken. Ook documentaires en politieke campagnes maken nog steeds gebruik van haar filmtechnieken, zij het in andere contexten. Dat roept nog steeds de vraag op of een film als deze mag worden bewonderd. Het is een foute boodschap, zoals bepaalde influencers en politieke leiders die brengen met korte berichten of met filmpjes op TikTok.