‘Er is met ogen zo ontzettend veel mogelijk’

Anouska Lievaart schietkampioen na staaroperatie

“Ik schoot steeds slechter”, zegt militair vijfkampster sergeant Anouska Lievaart. “Logisch ook, door de staar zag ik nog maar 50% met mijn rechteroog.” Kolonel Erik Schaling, oogarts in het Centraal Militair Hospitaal (CMH) in Utrecht, verloste de sportster van haar aandoening. Prompt werd ze militair wereldkampioen op het onderdeel schieten. Twee gesprekken over passie: voor de sport en voor het werk.

Het is februari 2013. Sergeant Anouska Lievaart ligt op de operatietafel en ziet de scalpel van kolonel Schaling richting haar oog bewegen. “Incoming”, grapt ze nog als de oogchirurg het mes in haar oog zet voor een operatie van 45 minuten. Ze maakt de hele ingreep bewust mee. Narcose is geen optie. “Het duurt heel lang voordat je lichaam een narcose kwijt is. Die tijd had ik niet, dat zou mijn hele trainingsschema in de war gooien”, vertelt Lievaart. 

Klonteren

Oogdruppels zorgen ervoor dat Lievaart geen pijn voelt, terwijl Schaling routineus zijn arbeid verricht aan haar rechteroog. Zorgvuldig verwijdert hij eerst haar hoornvlies en vervolgens het netvlies. Daarna komt hij bij de boosdoener. Op de lens achter de vliezen klonteren hoopjes eiwitten samen die het zicht vertroebelen. De oogchirurg vervangt de lens voor een kunstmatige en sluit de boel weer netjes af. Operatie geslaagd. 

Wauw!

De sportster 2 jaar later, thuis aan de keukentafel in Leusden. “Ik voelde geen pijn, alleen druk. Op het moment dat Erik de lens verwijderde, zag ik alleen maar zwarte en witte blokken. Als er nu iets misgaat, blijf ik dit de rest van mijn leven zien”, schoot gelijk door mijn hoofd. “Maar toen het eenmaal klaar was… Wauw! Is de wereld echt zo mooi? Het had gesneeuwd toen ik het CMH verliet en ik zag de sneeuw haarscherp op de donkere takken liggen. Ik kon er uren naar kijken.”

Noodzakelijk

Staar is een erfelijke ziekte die in de familie van de militair vijfkampster voorkomt. Het kan uiteindelijk tot blindheid leiden, dus een operatie is op een gegeven moment noodzakelijk. Meestal gebeurt dit op latere leeftijd. “Ik heb heel lang getwijfeld of ik het nu wel moest doen”, vertelt Lievaart. “Vanwege de vijfkamp wilde ik het graag. Mijn resultaten op de schietbaan werden steeds slechter en ik wilde graag weten of het aan de staar lag. Maar hoe fantastisch ik de vijfkamp ook vind, het blijft natuurlijk maar sport. Ik wilde ook niet arrogant zijn. Zo van: alles moet wijken voor sport. Dat vond ik een dilemma. Dat ik uiteindelijk ook niet meer goed auto durfde te rijden, heeft de doorslag gegeven. Ik heb geen moment spijt van de operatie gehad.” 

Doping

Het hoogtepunt kwam op een winderige dag in Zuid-Korea, tijdens de WK Militaire Vijfkamp in oktober 2014. “Ik schoot zo goed! Toen ik mijn resultaten hoorde, draaide ik me gelijk om naar mijn teamgenoten. Ik was zo blij! Ik moest wel gelijk naar de dopingcontrole. Ik schoot bij andere wedstrijden altijd veel slechter, dus vertrouwden ze het niet, haha. Ik wist wel waardoor het kwam, dus maakte ik me geen zorgen. Ja, deze wereldtitel is eigenlijk voor dokter Schaling!”

Risico

Sergeant Lievaart blijft de vijfkamp voorlopig trouw. “Het mooiste aspect is het evenwicht dat je moet zien te vinden, omdat het 5 heel verschillende onderdelen zijn. Train je teveel op kracht voor de hindernisbaan, dan word je weer te zwaar voor de cross. Zo ben je constant bezig met je optimale trainingsschema. Je moet op alle onderdelen goed mee kunnen komen. Mijn favoriete onderdeel is de hindernisbaan. Iedere keer nog sneller en nog strakker eroverheen. Dat gaat weleens mis. Ik heb heel wat keren iets gebroken. Dan neem je net teveel risico.”

Militaire vijfkamp

De militaire vijfkamp is vanwege het specifieke karakter anders dan de moderne vijfkamp. Hij bestaat uit de onderdelen schieten, hindernisbaan, hinderniszwemmen, handgranaat werpen en cross country. Met deze sportdisciplines vertegenwoordigt de vijfkamp de specifieke vaardigheden die militairen nodig hebben om hun dagelijkse werk te doen. Het gaat dan om doorzettingsvermogen, fitheid, snelheid en strategisch inzicht.

Priegelwerk op de vierkante millimeter

Oogchirurg Erik Schaling is best wel een beetje trots op zijn patiënt. “Ik doe natuurlijk voor iedere patiënt mijn uiterste best, maar ik heb affiniteit met sport. Als je dan een topsportster als Anouska zo kan helpen dat het haar prestaties ten goede komt, dan is dat een ontzettend fijne bijkomstigheid. Ik kreeg ook gelijk een briefje van haar toen ze kampioen geworden was. Dat soort dingen maken mijn werk extra leuk.”

Mensen blij maken is een grote reden voor Schaling geweest om oogchirurg te worden. “Er is met ogen zo ontzettend veel mogelijk. Ook na zware trauma's kun je nog heel veel reparatiewerk verrichten. Het oog is eigenlijk een camera die uit allemaal losse onderdelen bestaat. Je kunt ze allemaal vervangen, zodat de patiënt uiteindelijk weer goed kan zien. Ook interessant is dat veel aandoeningen die elders in het lichaam een oorsprong hebben, via de ogen het eerst tot uiting komen. Diabetes bijvoorbeeld is een vaataandoening. Dat zie je dan heel snel terug in de bloedvaatjes in de ogen. Zo fungeert het oog dus als een soort waarschuwingssysteem voor het lichaam.”

Behoorlijk uitdagend

De meeste voldoening haalt de chirurg uit de complexere hoornvliestransplantaties. “Die vragen veel van de ‘operateur’. Het vlies moet rondom precies goed gehecht worden om de druk evenredig te verdelen. Dat is behoorlijk uitdagend.” Helemaal omdat de hechtdraadjes zo dun zijn dat ze met het blote oog niet te zien zijn. Pas onder de microscoop kan Schaling ze waarnemen. Priegelwerk op de vierkante millimeter, dus?

“Ja, nogal”, beaamt de CMH-arts. “Alle operaties doen we met een microscoop die 30 keer vergroot. Dat moet je leren, want kijkend door een microscoop zie je geen diepte. Het vergt veel oefening voordat je je handen kan laten doen wat jij wilt. Daarnaast moet je een ontzettend vaste hand hebben. Toen ik net klaar was met de opleiding ben ik ‘s ochtends vroeg een keer gaan tennissen. Heel onverstandig, je handen trillen lang na. Dat doe ik nooit meer!”

Oogchirurg zijn is dankbaar werk, besluit Schaling. “Er is zoveel mogelijk om patiënten hun gezichtsvermogen weer terug te geven, dat ik maar weinig slecht nieuws gesprekken hoef te voeren!”