'We wilden verder, maar mochten niet. Frustrerend'

Onderzoekswerk nagenoeg onmogelijk

Uitputtende onderhandelingen met de strijdende partijen, beschietingen en bijna onmenselijke temperaturen van wel 40 graden. De leden van de multinationale repatriëringsmissie voor rampvlucht MH17 kregen het de afgelopen weken voor de kiezen. Uiteindelijk moesten ze hun zoektocht staken. Opperwachtmeester John Holt: “We wilden verder, maar we mochten niet. Frustrerend.”

Krakende takken verraden waar de gecombineerde teams van Nederlanders, Australiërs en Maleisiërs zich op de crash site bevinden. Op linie kammen ze bossen, maïsvelden, volkstuintjes en weilanden uit. Forensisch onderzoekers, marechaussees, politieagenten met en zonder speurhond. Allen hebben hetzelfde doel voor ogen: stoffelijke resten en persoonlijke eigendommen verzamelen en die zo snel mogelijk teruggeven aan de nabestaanden. Makkelijk is dat werk niet. “De oorlog is dichterbij dan je denkt”, merkt opperwachtmeester Holt op, nadat een serie doffe explosies nabij het dorp Petropavlivka klinkt. Hij zit tegen een boom en wacht tot hij het veld weer in mag. Nu is het te gevaarlijk. “Onderweg van Soledar (waar de staf de operatie aanstuurt, red.) naar de crash site zag ik al dat er veel bedrijvigheid was en de Oekraïense stellingen verschoven waren. Toen we even stil stonden, hoorden we hevige knallen.”

Verpulverd benzinestation

De weg naar de rampplek is niet altijd goed begaanbaar. Zo rijdt het konvooi met moeite over een brug die gedeeltelijk is vernietigd. Verderop boorde een blindganger zich in het asfalt. Overal op straat liggen kogelhulzen. Kraters in weilanden bewijzen dat lang niet alle mortiergranaten hun doel troffen. Verderop staat het Oekraïense leger met zwaar geschut op de route van de crash site. Tanks, pantservoertuigen, machinegeweren. Een finaal verpulverd benzinestation verderop is de stille getuige van de hevige gevechten.                                                                                                                          

Een paar kilometer verderop zwaaien de separatisten de scepter. Hun spullen lijken in een pandjeshuis bij elkaar geraapt. De één loopt met een oud gevechtspak, terwijl zijn buddy een te korte camobroek draagt. Een dikke militair op sportschoenen heeft op de crash site de leiding. Over zijn schouder bungelt een Kalasjnikov. Op zijn forse buik stuitert een verrekijker aan een koordje. Een collega van hem ligt ‘in waarneming’ achter zijn wapen. Slechts met hun goedkeuring mogen de onderzoekers het terrein op. Maar vooral niet te ver. Als een van de teams een bospaadje oploopt, springt honderd meter verderop een separatist uit de struiken. “Omdraaien”, krijgt een van de Australiërs tegelijkertijd van de commandopost te horen. “Ze willen ons daar niet hebben.” Een Nederlandse politieagent raapt een paspoort op, slaat het open en stopt het hoofdschuddend in de tas met persoonlijke bezittingen.

De onderzoekers vinden naast veel wrakstukken ook stoffelijke resten. Op een steenworp afstand van een boerderij ligt een geplette vliegtuigstoel op zijn kant. Iemand vindt een deur van het vliegtuig van Malaysia Airlines. Een kleurboek, foto’s, babyluiers, knuffeltjes; stille getuigen van het verschrikkelijke drama. 

Zwoegen in de zon

In de brandende zon kilometers weiland afzoeken, is voor de missieleden een helse opgaaf. De militaire dokter die dagelijks met het konvooi meereist, had ze vanmorgen al voorbereid. “Smeer je goed in met zonnebrand. Blijf eten en drinken, anders droog je geheid uit.” Forensisch onderzoeker bij de politie Peter van Engelshoven kan niet anders dan de arts gelijk geven. Zweet druipt van zijn voorhoofd als hij tussen 2 slokken water door vertelt dat de hitte hem aardig parten speelt: “Het is bijna 40 graden. En dan heb je ook nog die volle rugzak op je schouders met een medische kit, eten en vele liters water. Je bent onderweg ten slotte op jezelf aangewezen. Schaduw opzoeken, is geen optie. We moeten door.”

Vijandelijk vuur

Onderhandelen, onderhandelen, onderhandelen. Elke dag weer. Soms is het rustig in de omgeving van de crash site. Maar dat is altijd van tijdelijke aard. Soms klinken de explosies zo dichtbij dat mensen verschrikt naar de opstijgende rookpluimpjes boven de bosrand kijken. Naarmate de spanningen toenemen, worden de zoekteams met de dag kleiner. Met meerdere teams het veld in blijkt op het laatst geen optie meer. “Ik wil nu maximaal 16 mensen mee’, eist de separatist op sportschoenen wanneer de onderzoekers dinsdagmiddag naar de cockpit willen. Een uur later trekt hij plotseling aan de rem. Alle teams moeten terstond terug naar de voertuigen. “Volgens hem zouden we binnen een kwartier vijandelijk vuur op ons dak krijgen”, vertelt André Hendrix, projectleider bij het Landelijk Team Forensische Opsporing. 

Intacte persoonlijke spullen

Hendrix verklaart diep respect te hebben voor de mensen van de OVSE onderhandelen met de strijdende partijen. De bemiddelaars snappen het spel en hebben veel geduld. Zo ook bij het vinden van de wagon, beladen met intacte persoonlijke spullen van de rampvlucht: trolleys, tassen, koffers. Hendrikx: “We waren stomverbaasd dat die wagon keurig verzegeld op het station van Torez stond. ‘ We zijn geen onmensen’, verklaarden de separatisten die het gebied controleren.”

De missie is inmiddels tot nader order opgeschort. De missieleden komen vandaag naar Nederland. Wel blijft een klein team in de regio aanwezig om door de bevolking gevonden stoffelijke resten en persoonlijke eigendommen in ontvangst te nemen. ‘Bring them home’ was de afgelopen weken een veel gehoorde kreet. De missieleden hebben er alles aan gedaan dat mogelijk te maken.